Περί νηστείας ...

Εννοιολογική προσέγγιση του όρου


Η λέξη Νηστεία είναι σύνθετη από το αρνητικό μόριο "νη" και το ρήμα "εσθίω" και σημαίνει την εκούσια ή ακούσια αποχή από ορισμένες κατηγορίες τροφών με σκοπό την υπακοή στην ασκητική σχέση του πιστού με τον κόσμο και την κάθαρση του σώματος και της ψυχής για θρησκευτικούς λόγους.

Νηστευτής είναι αυτός που συνειδητά απέχει από ορισμένες κατηγορίες τροφών σε ημέρες ή περιόδους καθορισμένες από την εκκλησία με σκοπό τη σωματική ή ψυχική κάθαρση πχ Αϊ Γιάννης Νηστευτής.

Λύση νηστείας σημαίνει : να τρώμε πριν την ένατη ώρα (τρείς το μεσημέρι) πολύ απλά νηστίσιμα φαγητά όπως όσπρια , ψωμί, λάδι και κρασί.

Κατάλυση νηστείας σημαίνει : να τρώμε από όλα τα φαγητά χωρίς περιορισμούς.

Ευχαριστιακή νηστεία είναι εκείνη κατά την οποία δεν τρώμε ούτε πίνουμε απολύτως τίποτα , λίγες ώρες πριν μεταλάβουμε των αχράντων μυστηρίων.Σε εξαιρετικές περιπτώσεις η νηστεία αυτή παρατείνεται επί τρία εικοσιτετράωρα και τότε ονομάζεται υπέρθεση.

Ημέρες Νηστείας

Μέχρι τον 12ο αιώνα η νηστεία δεν έχει ακόμα οριστικοποιηθεί.Οριστικοποιήθηκε αργότερα και πήρε την εξής μορφή και διάταξη :

1. Στις 4 μεγάλες (πολυήμερες):

α)Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή μαζί με την Μεγάλη Εβδομάδα
Aρχίζει την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Κυριακή της Αναστάσεως.
Είναι η πιο αυστηρή νηστεία όλου του χρόνου.
Κατά την Μεγάλη Τεσσαρακοστή γίνονται οι εξής καταλύσεις:
΄Οποια μέρα και αν πέσει του Ευαγγελισμού τρώμε ψάρι  και την Κυριακή των Βαϊων .
β) Η προ των Χριστουγέννωv
από 15ης Νοεμβρίου μέχρι και 24ης Δεκεμβρίου. Κατά την νηστεία αυτή τρώμε ψάρι (όλες τις ημέρες πλην Τετάρτης και Παρασκευής) από την αρχή μέχρι τις 17ης Δεκεμβρίου.
γ) Των Αγίων Αποστόλων: από την Δευτέρα μετά την Kυριακή των Αγίων Πάντων μέχρι τις 28 Ιουνίου. Συνήθως η νηστεία αυτή είναι πολύ μικρή. Νηστεύουμε Τετάρτη και Παρασκευή. 'Όλες τις άλλες ημέρες, τρώμε αν θέλουμε ψάρι, μέχρι τις 24 Ιουνίου (Γενέθλιον του Προδρόμου). Από 25 μέχρι 28 Ιουνίου νηστεύουμε αυστηρότερα προς τιμήν των αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου.
δ) Της Παναγίας 1-15 Αυγούστου
από 1 Αυγούστου μέχρι και 14 Αυγούστου. Ψάρι τρώμε μόνο στην εορτή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος μας (6 Αυγούστου).

2. Στις 4 μικρές :

α) Τετάρτη και Παρασκευή
β) Παγκόσμια ύψωση του Τιμίου Σταυρού, 14 Σεπτεμβρίου.
γ) Παραμονή των Αγίων Θεοφανίων (Φώτων)
δ) Αποτομή της Κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου , 29 Αυγούστου.

Λες και ήταν χτές ... 

... είχε ξημερώσει Καθαροδευτέρα. Από νωρίς οι ετοιμασίες στην κουζίνα : Στην μεγάλη κατσαρόλα ανακατεύτηκε το σπανάκι με τ'άλλα χόρτα και παντρεύτηκαν με ρύζι για το μπουράνι , την αλάδωτη χορτόσουπα. Λίγο ξυδάκι και θα'ναι έτοιμη.
Στο γουδί ο ταραμάς άσπριζε χτυπημένος με λάδι και λεμόνι , για να γίνει νόστιμη ταραμοσαλάτα - για τα παιδιά που δεν νηστεύαμε το λάδι.

Στον τέντζερη καπύρωνε το σιμιγδάλι για το χαλβά και μοσχομύριζαν τα κανελογαρίφαλα και τα ξανθά αμύγδαλα. Στο νεροχύτη στράγγιζαν , φρεσκοπλυμμένα, μαρούλια τρυφερά , κρεμμυδάκια , σκόρδα , ντοματούλες. Παραδίπλα , σε μια μικρή γαβάθα , ξαλμυρίζονταν ένα βουναλάκι ελιές και τζάνες , κουνουπίδι , πιπεριές βολβοί - πανηγύρι χρωμάτων!
Σε λίγο θα'βγαινε από το φούρνο η λαγάνα , πλακουτσή , πεντανόστιμη , πλασμένη με σουσάμι.


Οι άντρες , στις αυλές , έφτιαχναν τα ζύγια των χαρταετών και την μακρυά ουρά τους. Κάπου  κάπου , έριχναν και μια ματιά στο χταποδάκι που ψηνόταν στα κάρβουνα και ευωδίαζε η γειτονιά.


Η Καθαροδευτέρα δεν είναι "σπιτική" μέρα , είναι συντροφική γιορτή. Έτσι όταν ετοιμαζόνταν τα νηστίσιμα φαγώσιμα και η κατασκευή των χαρτζετών τελείωνε μικροί και μεγάλοι πέρναμε υπό μάλης ότι και όσα μπορούσε ο καθείς και πηγαίναμε να βρούμε μέρος σκιερό στην κοντινή αλάνα. Εκεί απλώναμε τραπεζομάντιλα κουβέρτες και κάναμε ένα κύκλο και άρχιζε η πανδαισία , τα πειράγματα , τα τσουγκρίσματα των κρασοπότηρων , τα γέλια , οι φωνές , το πέταγμα των χαρταετών.Και αυτό μέχρι αργά μέχρι να δύσει ο ήλιος! Επιστρέφαμε σπίτι χαρούμενοι και αποκαμωμένοι ...

Η Κυρά-Σαρακοστή είναι αυστηρή και θεοσεβούμενη , δεν κάνει χατίρια. Οι μεγαλύτεροι νήστευαν το λάδι  όλες τις μέρες εκτός Σαββατοκύριακα. Την δε ημέρα ημέρα του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαϊων επιτρεπόταν το ψάρι.
Για τα παιδιά γίνονταν μερικές παραχωρήσεις , αλλά κρέας δεν έμπαινε στην κατσαρόλα μέχρι το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου.

Δεν μας ένοιαζε. Η άνοιξη είχε φροντήσει γι'αυτό και η μάνα γή έδινε τους βλαστούς της: τις τρυφερές αγκινάρες , τραγανό κουνουπίδι , γλυκά ραδίκια , καταπράσινο σπανάκι , μπιλίτσες αρακά , φρέσκα κρεμμυδάκια , πατατούλες , μυριστικά - άνηθος , μάραθος , σέλινο- αγκαλιά με όσπρια , ρύζι  είτε με ζυμαρικά , με τη συντροφιά των θαλλασινών  -χταποδάκια , καλαμαράκια , ακόμα και σκέτα ήταν οι πρωταγωνιστές του καθημερινού σαρακοστιανού τραπεζιου.

Αγαπημένο κολατσιό-μικρών και μεγάλων-το λαδόψωμο : φέτες ψωμιού περιχυμένες με λαδάκι αν το'θελες αλμυρό , πασπάλιζες με αλάτι και πιπέρι με ψιλοκομμένη ντομάτα είτε τις άλειφες με τομαλτοπελτέ , αν το'θελες γλυκό  , έφτιαχνες ένα λοφάκι με ζάχαρη και αν ήσουν μερακλής παπσάλιζες και με κανέλα!

Οι νοικοκυρές απ'άκρη σ'άκρη της Ελλάδας , με θαυμαστή φαντασία και τέχνη μαγείρευαν θεσπέσια εδέσματα που δεν είχαν σε τίποτα να ζηλέψουν τα αρτύσιμα φαγητά.

Η γιαγιά ,θυμάμαι, έφτιαχνε γέμιση για πίτες με κάθε λογής χόρτα και αρωματικά.Άνοιγε φύλλο , το άπλωνε στο ταβά , έστρωνε μέσα τη γέμιση κι ύστερα έκλεινε ερμητικά , να ψηθεί και να νοστιμέψει.

Με τα όσπρια , έφταχνε θρεπτικές σούπες ... οι γίγαντες μεγάλωναν στο φούρνο με την ντομάτα και τα ρεβύθια αλέθονταν , ανακατευόνταν με φρέσκο κρεμμυδάκι , μαϊντανό και δυόσμο , πλάθονταν , αλευρώνονταν και τηγανίζονταν σε καυτό λάδι.

Οι σουπιές μαλάκωναν με το σπανάκι , το χταποδάκι στιφάδο μοσχομύριζε δάφνη και με κοφτό μακαρονάκι αποτελούσε ένα χορταστικό γεύμα. Τα καλαμαράκια γίνονταν μ'ένα σωρό τρόπους , τηγανιτά -σκέτα ή με κουρκούτι -, στην κατσαρόλα -σβησμένα με κρασί είτε συνοδεία ζυμαρικού , ψητά στα κάρβουνα , γεμιστά με τραχανά και αρωματικά χόρτα.

Τον Απρίλη , έκαναν την εμφάνιση τους οι μελιτζάνες , τα κολοκυθάκια , τα παντζάρια , τα μαρούλια .Τα γεμιστά , το μπριάμ , το ιμάμ μπαϊλντι , πολύτιμα "δάνεια" - αλλά ... ανατοκισμένα - από Ανατολή , εντάχτηκαν στην ελληνική κουζίνα ... Ακόμα και τώρα νοσταλγώ τα γιαπράκια της γιαγιάς - λες κι είχαν μιαν άλλη νοστιμάδα εκείνα τα ντολμαδάκια με τα αμπελόφυλλα , παρατεταγμένα σε κύκλο και αρωματισμένα με λεμόνι!

Τα Σάββατα της Σαρακοστής - από το πρώτο , των Αγίων Θεοδώρων εώς και του Λαζάρου και το μεγάλο Σάββατο - είναι ημέρες μνήμης και προσφοράς προς τους αποθαμένους , ψυχοσάββατα. Έθιμο πανάρχαιο , οι "πανσπερμίες" των προγόνων μας.
Η νόνα έφτιαχνε κόλλυβα , τα πήγαινε στην εκκλησία να ευλογηθούν κι ύστερα στους τάφους - "να ευφρανθούν οι ψυχές , να μην λένε πως τις ξεχάσαμε" ...

(απόσπασμα απο βιβλίο της κ.Σοφία Σκούρα)